Toelichting / context

"De parabel [van de olifant en de blinden] wordt vaak gebruikt om duidelijk te maken dat onze menselijke waarneming beperkt is. Als het gaat om complexe fenomenen, zijn we allemaal in zekere zin blind. We tasten een klein stukje van de werkelijkheid af, en op basis daarvan proberen we ons een beeld te vormen van het geheel. Maar onze voorstelling van zaken is onherroepelijk onvolledig.

We kunnen deze moraal natuurlijk ook omdraaien: als we te maken hebben met een complex fenomeen, hebben we elkaar nodig om zo veel mogelijk aspecten van dat fenomeen in beeld te krijgen. Het feit dat een ander iets anders waarneemt, is geen grond voor discussie en strijd, maar een wederzijdse verrijking. We zouden daarom kunnen zeggen dat een complex fenomeen ons de mogelijkheid biedt om ons bewust te worden van onze blindheid, én van de rijkdom van onze onderlinge verschillen. 

Mijn uitgangspunt is dat er met betrekking tot de grote maatschappelijke transities van onze tijd geen eenduidige probleemdefinitie bestaat. Mensen hebben zeer verschillende achtergronden en leefwerelden en zullen daarom altijd tot verschillende probleemdefinities komen.
Tegelijkertijd is het mijns inziens belangrijk dat we ons erin oefenen om de verbanden tussen de diverse crises op het spoor te komen. Dit is onder meer belangrijk omdat het ons helpt om problemen op het juiste aggregatieniveau op te lossen. Dat wil zeggen: als we afzonderlijke crises als losse eilandjes beschouwen, lossen we misschien de ene crisis op, maar verergeren wellicht een andere, daarmee samenhangende crisis. Daarnaast helpt het zoeken naar onderlinge verbanden ons om ons niet alleen te richten op oppervlakkige problemen, maar ook op zoek te gaan naar de diepere oorzaken. Dat is belangrijk omdat we daarmee voorkomen dat we aan symptoombestrijding doen, daar waar eigenlijk systeemverandering nodig is. 

Net zo belangrijk is het om ons erin te oefenen om de verbanden tussen de diverse crises en onszelf te gaan zien. We kunnen ons bijvoorbeeld niet alleen maar bezig houden met duurzaamheid en regeneratie zonder aandacht te hebben voor manieren waarop wij al dan niet duurzaam omgaan met onszelf. 

Dit hoofdstuk is bedoeld als een oefening in het leren zien van verbanden tussen de diverse maatschappelijke crises, maar ook de verwevenheid van die crises met onszelf.
In kijkvenster 2 is te zien hoe ik die verbanden in dit hoofdstuk uitwerk. In mijn probleemdefinitie – mijn analyse van de maatschappelijke crises en hun onderlinge verbanden – staat het thema van grensoverschrijding centraal. Wat de diverse crises met elkaar delen, is dat er altijd grenzen worden overschreden van mensen, dieren en de aarde. Die grensoverschrijdingen ontstaan onder invloed van een gemeenschappelijk ‘oud verhaal’: een breed-maatschappelijk verhaal dat ons vertelt wie we zouden moeten zijn, wat we zouden moeten doen, wanneer we geslaagd zijn en wanneer niet, wanneer het goed gaat met de samenleving en wanneer niet, hoe we ons moeten verhouden tot andere mensen, wat onze plek is in relatie tot de natuur, enzovoort. Het is een verhaal met vele draden en nuanceringen, en vooral: heel veel blinde vlekken. In dit hoofdstuk laat ik een paar draden van het oude verhaal zien. Mijn doel is niet zozeer om tot een definitieve analyse te komen van de grote problemen van onze tijd, maar om verbanden tussen de maatschappelijke crises op te sporen en de verwevenheid tussen maatschappelijke systemen en onszelf te verkennen."

(Uit: Perspectief: Hoop houden en verschil maken in een wereld vol verandering, p. 45-47)