We hebben meer mildheid nodig
Onze huidige tijdgeest wordt gekenmerkt door grote transities, bijvoorbeeld op het gebied van klimaat, energie, zorg, onderwijs, landbouw en democratie. We zoeken met elkaar naar andere manieren van werken, leven en samenleven, met respect voor de grenzen en behoeften van mens, dier en planeet. Maar ook zoeken we naar onze eigen plek, in een wereld vol verandering. We vragen ons af: hoe kunnen we verschil maken met wie we zijn en waar we staan?
Als transitiepsychologe ondersteun ik bestuurders, teams, professionals en studenten bij deze zoektocht. De meesten van ons zoeken niet naar 'platte' oplossingen, maar naar ruimtes waarin we kunnen landen met onze inhoudelijke, morele, emotionele, existentiële en dialogische transitievraagstukken. We zoeken naar oriëntatie, daar waar zekere oplossingen niet voorhanden zijn. We zoeken naar manieren om uit oude sporen te blijven en nieuwe te verkennen. En vooral zoeken we naar bemoediging, inspiratie, hoop en perspectief.
In de praktijk zie ik dat er vooral meer mildheid nodig is, zowel naar onszelf toe als naar de ander. Bij transities staat de zaak vaak onder druk, en het is de kunst om dan in verbinding te blijven met onszelf en de ander. Mildheid is hierbij een belangrijke sleutel. Het vormt de basis voor de inhoudelijke en sociale creativiteit waarmee we écht nieuwe perspectieven kunnen ontwikkelen, met het oog op een gezondere, duurzamere en rechtvaardigere wereld.
Wat betekent mildheid?
Het menselijke zien in onszelf, de ander en het systeem
Mildheid betekent: het menselijke blijven zien in jezelf, de ander maar ook in 'het systeem' waar we verandering wensen. Mildheid gaat dus niet alleen over 'zachte' kwaliteiten als empathie, maar ook over een meer cognitief inzicht in de complexe thematiek van maatschappelijke transities. Ik werk daartoe met speciaal ontwikkelde 'kijkvensters'.
Leren ontschuldigen
Bij maatschappelijke transities staat er veel op het spel. Een valkuil is dat we belanden in wij-zij discussies, met in het verlengde daarvan polarisatie. Het is daarom heel belangrijk dat we leren ontschuldigen.
De term is afkomstig van Iván Böszörményi-Nagy, een Hongaars-Amerikaanse psychiater en psychotherapeut. Ontschuldigen refereert aan een proces waarin de last van de schuld bij iemand die wij tot dan toe de schuld hebben gegeven, van de schouders wordt genomen.
Organisatie-adviseur Marijke Spanjersberg zegt hierover:
"Ontschuldigen is de dingen anders gaan duiden, niet meer in termen van enkelvoudige oorzaak en schuld, maar in termen van het hele verhaal: de context, de last van het verleden, de zorgen over de toekomst, de misverstanden, de druk die is ontstaan, de acties die anders zijn uitgepakt dan bedoeld, de spelregels die niet blijken te werken, de relationele dynamiek die is ontstaan, de omstanders die het niet doorhadden, etc. etc. Ontschuldigen gaat dus over het zichtbaar maken van gelaagdheid en complexiteit." (Spanjersberg, 2022, p. 96-97).
De randen van ons blikveld leren kennen (én onze blinde vlekken)
Mildheid gaat ook over het inzicht dat transities ons bewust maken van onze grenzen. We komen bijvoorbeeld tot de ontdekking dat ons blikveld beperkt is en dat we niet zomaar iets nieuws kunnen bedenken of iets anders kunnen gaan doen. Dat delen we allemaal met elkaar, en daarin worden we menselijk en kwetsbaar.
Heel behulpzaam hierbij is de paradigmatheorie van de wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn. Ik laat mensen vaak oefenen met deze theorie, om hen te laten ontdekken waar de randen van ons blikveld zitten, waar onze blinde vlekken mee te maken hebben, maar ook hoe het komt dat we elkaar soms totaal niet kunnen verstaan en dat het lijkt alsof we in verschillende werelden leven. De paradigmatheorie helpt ons bovendien om verder, langer en dieper te kijken naar de achtergronden van het 'oude verhaal' van onze tijd, dat aan verandering toe is.
Leren spelen
Een kenmerk van de hedendaagse maatschappelijke transities is dat er geen koninklijke weg is, geen 'evidence based' pad dat ons met grote zekerheid brengt waar we moeten zijn. Dat betekent dat we altijd te maken hebben met onzekerheid. Hoe gaan we daarmee om?
Mijn favoriete manier is om te leren spelen, en wel door te leren oefenen met een multidisciplinair perspectief op maatschappelijke transities.
Dit gaat niet in de eerste plaats over complexiteit, maar over ontdekken en je laten verrassen: aha, zó kan ik er ook naar kijken; dit verklaart wat ik zie, voel, ervaar of tegenkom; dit geef me de ruimte om op een andere manier naar mogelijkheden en oplossingen te zoeken. Een transitievraagstuk is dan niet meer in de eerste plaats iets waar we een oplossing voor moeten zien te vinden, maar iets wat ons uitdaagt om met nieuwe ogen te leren kijken.
Geduld leren hebben
Mildheid gaat daarnaast over geduld, bijvoorbeeld omdat de ander niet altijd zo snel gaat als we zouden wensen. Er is geen knop die we in het hoofd van de ander kunt omzetten; we zijn bij transities niet in control. Transities hebben een eigen tempo, en het is de kunst om daarbij te blijven en om op het juiste moment te handelen.
Zoeken naar samenhang en synergie
Mildheid heeft ook te maken met het inzicht dat de huidige maatschappelijke transities op de een of andere manier met elkaar samenhangen. Soms lijkt het alsof we recht tegenover elkaar staan, terwijl we in wezen bezig zijn met verschillende aspecten van dezelfde systeemverandering. Wat helpt is om niet zozeer te denken in termen van een trade-off ('als we dit doen, kunnen we dat niet (meer) doen' of 'als de ander wint, verlies ik') maar in termen van synergie: hoe we de vraagstukken in samenhang verder kunnen brengen. Daar ontstaat de echte magie.
Vertrouwen leren hebben in onszelf
Soms kunnen we het gevoel kunnen hebben dat de opgaven van onze tijd te groot zijn, of dat onze inbreng 'als een druppel op de gloeiende plaat 'is. Een laatste aspect van mildheid is daarom de opdracht om vertrouwen te leren hebben in onszelf. Dat vertrouwen heeft ermee te maken dat we allemaal over het vermogen beschikken om een nieuw begin te maken, op elk moment.
Hierbij werk ik graag met het concept nataliteit van de filosofe en politiek denker Hannah Arendt. Nataliteit betekent zoiets als ‘de geboortelijkheid van de mens’.
Arendt zegt dat de mens twee keer wordt geboren. Onze eerste geboorte is onze fysieke geboorte, die toont wat we zijn. Hierbij gaat het bijvoorbeeld over onze lichaamsbouw, ons geslacht en onze etniciteit.
Onze tweede geboorte toont wie we zijn. Deze tweede geboorte verbindt ze met ons handelen, bijvoorbeeld door het verwoorden van een bepaalde mening, visie of inzicht in de wereld. In dit handelen verschijnen we als unieke mens. We verschijnen niet als de mens die we zouden moeten zijn volgens sociale normen en conventies, maar als de mens die heeft nagedacht, verantwoordelijkheid voelt en - door te handelen - zichzelf onthult. En daarmee kunnen we iets nieuws in gang zetten, in het openbare domein van politiek, cultuur, samenleving. Elke keer opnieuw.
Dat is een bron van hoop - niet alleen voor onszelf, maar ook voor anderen; want van mensen die iets nieuws aanvangen gaat iets prachtigs en aanstekelijks uit.
Boek: Perspectief
We zijn met steeds meer: mensen die zich inzetten voor een gezondere, duurzamere en rechtvaardigere wereld. Maar ook wordt steeds duidelijker hoe complex de benodigde maatschappelijke transities zijn. Er is behoefte aan perspectief.
In 2023 en 2024 schrijf ik een hoopvol en optimistisch boek over deze thematiek, getiteld: Perspectief: Hoop houden en verschil maken in een wereld vol verandering. Het verschijnt in mei 2024 bij Uitgeverij Zilt.
Perspectief is een actueel boek met een unieke, multidisciplinaire analyse van de grote maatschappelijke transities van onze tijd. Het bevat een schat aan wetenschappelijke bronnen, aansprekende voorbeelden en diepte-interviews met bekende en minder bekende pioniers, inspirators, activisten en systeemveranderaars, waaronder Marjolein Jonker, Aniek Moonen, Merlijn Twaalfhoven en Kees Klomp. Enkele interviews zijn eerder als artikelenreeks verschenen in Volzin magazine.
Literair project: Brieven aan Persephone
Brieven aan Persephone is een transitieroman en tevens een literair-maatschappelijk project, waarin ik onderzoek hoe we met elkaar kunnen spreken over de grote maatschappelijke transities van onze tijd. Met mijn lezers ga ik een dialoog aan over 'het rijke gesprek'.
Vanaf 1 september 2023 schrijf ik een jaar lang wekelijks brieven aan mijn fictieve dochter Persephone. Persephone (23) maakt een wereldreis waarin ze een middelpunt hoopt te vinden in zichzelf en in een wereld vol verandering.
Het project is te volgen via diverse sociale media, een mailinglist en een website. Kijk voor meer informatie, achtergronden, inspiratiebronnen en de mogelijkheden tot dialoog op www.brievenaanpersephone.nl.
Activiteiten & agenda
In 2023 en 2024 besteed ik veel tijd aan het schrijven van mijn twee boeken Perspectief en Brieven aan Persephone (zie hierboven). Het is een bewuste keuze om hier nu veel tijd in te steken. Rondom beide boeken zal ik te zijner tijd een aantal inspirerende activiteiten ontplooien waarvoor deelnemers zich kunnen inschrijven. Wil je hiervan op de hoogte blijven, meld je dan aan voor de nieuwsbrief.
Over De Milde Organisatie
Mijn bedrijf is gevestigd op een plek die bijdraagt aan het ontwikkelen van een milde blik: het Dominicanenklooster in Huissen, tussen Arnhem en Nijmegen. Ik ben een van de ondernemers in het Patershuis, de ondernemersvleugel van het klooster. Het is een geweldige plek om bijeenkomsten te organiseren, maar ook om in alle rust in de kloostertuin te vertoeven en weer te voelen waar het om gaat.
Over Angela Stoof
Dr. Angela Stoof (1974) studeerde Cognitieve Psychologie, Informatiekunde en Theologie en promoveerde op het proefschrift Tools for the identification and description of competencies. Ze heeft 15 jaar in het hoger onderwijs gewerkt als onderzoeker, docent, beleidsmedewerker, onderwijsontwikkelaar, adviseur en projectleider. Daarnaast heeft Angela ruime ervaring met het werken met kwetsbare doelgroepen, met name in de zorgsector.
Vanaf 2018 houdt ze zich bezig met onderwerpen als systeemverandering, de menselijke maat en maatschappelijke transities. Daarbij kijkt ze graag over grenzen van vakgebieden heen. Angela werkt bijvoorbeeld met inzichten vanuit de psychologie, filosofie, sociologie, theologie, antropologie, bedrijfskunde en politicologie. Maar net zo belangrijk vindt ze het om de taal van de leefwereld te verstaan; de alledaagse vragen en zorgen van mensen. In haar werk zoekt ze voortdurend naar een verbinding tussen de abstracte, academische denkwereld en de menselijke leefwereld.
In haar vrije tijd is Angela regelmatig te vinden in haar kajak. Ze tuiniert, maakt scenery voor diorama's en schrijft gedichten, korte verhalen en essays. In 2007 gaf ze in eigen beheer het boek Maan, ik kom eraan! uit, een boek waarin ze in feite 'de menselijke maat' aan de hand van dierenverhalen onderzoekt. Angela woont met haar man Ger in Cuijk.