Week van de Werkstress 2021:
Systeembingo!
Elk jaar in november vindt de landelijke 'Week van de Werkstress' plaats, in 2014 voor het eerst georganiseerd door het Ministerie van SZW. Bij De Milde Organisatie denken we graag mee hoe we de uitdagingen rondom werkstress duurzaam en wijs kunnen aanpakken. Voor 2021 hebben we een ludiek instrument ontwikkeld: systeembingo! Doe je mee?
Heb je BINGO?
Of is je interesse gewekt? Dan wil je misschien meer weten over de achtergronden van onze 'bingokaart'. In een notendop:
- Het overgrote deel van de verantwoordelijkheid rondom werkstress wordt bij individuele werknemers gelegd. Maar de stressklachten van professionals zijn maar voor een deel op te lossen op individueel niveau. Het is vooral een systeemprobleem. Bij De Milde Organisatie spreken we dan ook liever over: systeemstress.
- De systeembingokaart is ontwikkeld als instrument om meer inzicht te ontwikkelen in 'het systeem'. Hoe kunnen we het systeem herkennen? Waar houdt het zich op? Hebben we te maken met afzonderlijke fenomenen, of hangen deze met elkaar samen? En wat betekent dit voor de aanpak van stress?
- De verschillende kleuren op de bingokaart verwijzen naar twee plekken waar het systeem zich ophoudt: in organisaties (blauw) en in de psyche / binnenwereld van professionals (geel). We hebben vaak de neiging om te denken dat het systeem zich vooral buiten onszelf bevindt, bijvoorbeeld in de vorm van rigide regels en procedures. Maar een organisatie is een sociale omgeving, en omdat een mens een sociaal wezen is maakt een professional zich bepaalde aspecten van dit uiterlijke systeem eigen (socialisatie). Het gaat dan bijvoorbeeld om overtuigingen over wie men zou moeten zijn als professional en hoe men zou moeten werken. Er is dus niet alleen een uiterlijk systeem maar ook een innerlijk systeem, met allerlei innerlijke normen en maatstaven. Van hieruit kunnen professionals zichzelf enorm onder druk zetten. [1]
- De grote moeilijkheid is dat we met z'n allen de neiging hebben om de verschillende vakjes op de bingokaart als vanzelfsprekend te beschouwen: dit is hoe we organisaties inrichten, dit is hoe we goed bezig kunnen zijn, dit is wat het betekent om als professional in een organisatie te werken. De torenhoge cijfers rondom stress, burn-out en andere werkgerelateerde klachten laten echter zien dat er iets mis gaat. Wat er in de verdrukking komt, is de menselijke maat; iets dat te maken heeft met menselijke behoeften, grenzen en existentie.
- Een kernboodschap is dat de afzonderlijke vakjes van de bingokaart geen losse fenomenen zijn. Alle vakjes hangen met elkaar samen, omdat er één bepaalde logica achter schuilgaat; iets dat we ook wel een paradigma noemen. Willen we werkelijk duurzaam iets doen aan stress, dan hebben we interventies nodig op het niveau van paradigma's. De eerste stap daarbij is: inzicht krijgen in onze vanzelfsprekende en vaak onbewuste aannames over wat het betekent om een organisatie te zijn, deze in te richten en daarin te werken, en gaan zien en voelen wat er bij deze aannames in de knel komt. Het betekent ook: je eigen menselijke ervaring rondom stress gaan valideren en waarderen als een betrouwbaar signaal; niet als een signaal dat er iets mis is met jou, maar als een gezonde reactie op een ongezonde situatie. [2]
Week van de werkstress 2021: tendensen en uitdagingen
Van 15 t/m 19 november 2021 vindt alweer de achtste editie plaats van de Week van de Werkstress (WVDWS). De WVDWS, in 2014 in het leven geroepen door het Ministerie van SZW, is bedoeld als initiatief ter co-creatie. Men streeft naar het uitwisselen van kennis en ervaringen van vele partijen, zoals ministeries, werkgevers- en werknemersorganisaties, branche- en beroepsverenigingen en vele individuele bedrijven. Ook De Milde Organisatie schuift graag aan.
Focusverschuiving van individuen naar organisaties
Het thema van de WVDWS21 is: Mentale kracht. Bij de Milde Organisatie zijn zijn we blij dat er volgens het ministerie van SZW een focusverschuiving gaande is van individueel niveau naar dat van organisaties [3]. Wij denken dat dit een terechte verschuiving is. In onze gesprekken met professionals merken we vaak dat het overgrote deel van de verantwoordelijkheid rondom stress bij individuele werknemers wordt gelegd. Maar de stressklachten van professionals zijn maar voor een deel op te lossen op individueel niveau. Het is vooral een systeemprobleem.
In de praktijk blijft deze focusverschuiving achter
Wat ons zorgen baart, is dat de WVDWS nog steeds door veel partijen en organisaties wordt aangegrepen om allerlei interventies, instrumenten en trainingen aan te prijzen met een focus op het individu, niet op organisaties. Het gaat hier bijvoorbeeld om vitaliteitstrainingen, trainingen in veerkracht en mentale gezondheid, initiatieven rondom duurzame inzetbaarheid, enzovoort. Soms is er ook wel aandacht voor verantwoordelijkheden aan de kant van organisaties, maar naar onze mening is dit te weinig.
Een pleidooi voor specifiekere taal
Bij De Milde Organisatie denken we dat taal er toe doet. Veelgebruikte termen als duurzame inzetbaarheid, vitaliteit, veerkracht, en - het thema van de WVDWS21 - mentale kracht vinden wij problematisch omdat het termen zijn die taaltechnisch gekoppeld zijn aan het individu. We willen dan ook een pleidooi houden voor een specifieker taalgebruik dat meer gekoppeld is aan organisaties. Dit is belangrijk omdat je met taal dingen kunt framen en agenderen. Met taal kun je dingen in stand houden (Foucaults 'het vertoog'), maar ook gericht bijsturen en veranderen. Bij De Milde Organisatie gebruiken we bijvoorbeeld in plaats van de term 'werkstress' het woord 'systeemstress'. In plaats van 'duurzame inzetbaarheid' spreken we liever over 'sociale duurzaamheid', als een wenselijke situatie op organisatieniveau. En in plaats van 'vitaliteit', 'veerkracht' en 'mentale kracht' leggen we liever de nadruk op het ontwikkelen van 'systeemintelligentie'. Bij al deze termen wordt de focus verlegd van het individu naar de bredere organisatie. Dat doen we niet omdat alle problemen rondom stress geheel en al aan organisaties te wijten zijn, maar omdat echte duurzame oplossingen op organisatieniveau moeten worden ingezet.
Verder praten? Neem gerust contact met ons op! Of kijk bij ons aanbod voor professionals en organisaties.
Noten en bronnen
1. Het 'innerlijke systeem' treffen we eigenlijk over de hele breedte van de samenleving aan. Dus niet alleen bij professionals, maar ook bijvoorbeeld bij leerlingen en studenten, die bij bosjes bezwijken onder prestatiedruk; en bij 'burgers' in het algemeen. De druk die mensen zichzelf kunnen opleggen vanuit zo'n verinnerlijkt systeem wordt door de filosoof Byung-Chul Han innerlijke dwang en zelfuitbuiting genoemd; iets dat hij karakteriseert als een neoliberale machtstechniek.
B. C. Han (2015). Psychopolitiek: Neoliberalisme en de nieuwe machtstechnieken. Amsterdam: Van Gennep.
2. Het veranderen van paradigma's wordt onder andere besproken in het achtergrondartikel: "Hoe we organisaties milder en mensvriendelijker kunnen maken" (Stoof, 2021).
3. De focusverschuiving in het denken over werkstress van individueel niveau naar dat van organisaties wordt genoemd in het Arboportaal van het Ministerie van SZW.
https://www.arboportaal.nl/campagnes/week-van-de-werkstress (geraadpleegd op 17 november 2021).